Kopje onder met Matthias Schoenaerts in ‘Kursk’

Er was eens: een film over een legendarisch schip dat de dieperik inzonk, twee geliefden en een held van lage komaf. Nee, we hebben het niet over ‘Titanic’. Wel over ‘Kursk’, een Belgische coproductie waarin Matthias Schoenaerts, Josse De Pauw en Eva Van der Gucht naast grote sterren als Colin Firth en Léa Seydoux meespelen. 7 november komt de film in de zalen.

Een groot tweesnijdend zwaard hangt boven de film ‘Kursk’: het is een verhaal waarvan je de afloop al kent. Tenminste, als je in 2000 het nieuws een beetje volgde. Op een mooie zomerdag betekende een ontploffing in de Russische duikboot ‘Koersk’ toen het einde van 118 bemanningsleden. 23 zeebonken bleven echter nog enige tijd in leven, en trokken zich terug in een onbeschadigd compartiment. Maar hun redding bleef uit, mede doordat de Russische regering (met president Poetin op kop) buitenlandse hulp afwees.

Zoals dat gaat bij dergelijke politieke schandalen, werden details over de ramp destijds zorgvuldig versluierd. Maar dat was buiten journalist Robert Moore gerekend: hij beet zich vast in de zaak, en publiceerde twee jaar later het boek ‘A Time to Die.’ Het betekende een stevige sneer in de reputatie van Poetin,  die het nationale imago boven de slachtoffers en nabestaanden plaatste. Dat Poetin daarbovenop zijn vakantie niet onderbrak toen het nieuws zijn zomerhuisje bereikte, maakte zijn PR er ook niet beter op.

En net nu die storm was gaan liggen, is daar Thomas Vinterberg – de Deense regisseur die we vooral kennen van ‘Jagten’ en ‘Festen’. Hij haalde het boek van Moore vanonder het stof, en maakte er een flitsende rampenfilm van. Geen gemakkelijke opdracht: hoe maak je een oud verhaal weer spannend, mét respect voor de verloren levens? “Wij mensen hebben een talent voor het doelbewust vergeten van zo’n dingen”, reageerde de vlotte Deen wanneer we hem de belangrijkste kritiek op zijn film voorleggen. “Dat is ook wat kijkers hier doen. We nodigen hem uit om zelf die personages te worden, en dus blijven zij hopen dat het einde toch nog anders uitdraait.”

En dat lijkt wonderwel te lukken: hoewel het plot niet doet nagelbijten, sleurt Vinterberg je Titanic-gewijs mee kopje onder. We volgen Mikhail (Matthias Schoenaerts), een arm, maar heroïsch bemanningslid bij de Russische zeemacht. Hij is gelukkig getrouwd met zijn vrouw Tanya (een magistrale Léa Seydoux), en maakt zich op voor een oefenmissie op de ietwat verouderde duikboot ‘Kursk’. De avond ervoor proost hij nog op de bruiloft van zijn kompaan Pavel, waar we getuige zijn van een vrolijke, hechte vriendengroep.

Luttele uren later gaat de ‘onzinkbare’ ‘Kursk’ te water. Al vrij snel blijkt dat er iets niet pluis is in de nucleaire ruimte. Ondanks de last-minute waarschuwing van Pavel, barst de bom – letterlijk dan. Enkele testraketten vuren zich zelfstandig af naar binnen toe, waardoor de duikboot grotendeels ontploft. 23 overlevenden slepen zich nog net op tijd naar het laatste onaangetaste compartiment, waar het wachten begint. Terwijl de bemanning vecht tegen snijdende kou, stijgend water en mentale waanhoop, voltrekt zich boven water een lamlendig politiek spelletje. Samen met de zuurstof, vloeit ook de hoop op redding geleidelijk weg. Maar er zindert ook een kwaadheid in de film, die culmineert in de wachtende vrouwen aan land. Vooral Seydoux vervelt van hulpeloze echtgenote naar een sterke activiste voor recht op informatie, terwijl de Russische regering de vrouwen koelbloedig blijft voorliegen.

Al bij al grijpt ‘Kursk’ dus niet enkel naar de keel, maar is het ook een politieke aanklacht die aanzet tot verontwaardiging. Daarvoor kon Vinterberg rekenen op een arsenaal aan emotionele trucs: de melancholische soundtrack van Alexandre Desplat bijvoorbeeld, die uit Russische volksmuziek puurde. Een indrukwekkende set (voornamelijk gebouwd in de AED studio’s te Lint, Vlaanderen) en zenuwslopende stuntscènes stuwen het spektakelgehalte verder de hoogte in, al is dat niet Vinterberg’s gewoonte. Als medeoprichter van Dogma-95  was hij ooit net radicaal tegen zulke prestigefilms. Dat net hij nu voor een Hollywooddrama pur sang kiest, is ergens ironisch. Anderzijds leidde net die paradox tot enkele interessante wendingen.

Zo is er de keuze voor cameraman Anthony Dod Mantle, die eveneens zijn eerste films maakte volgens de Dogma 95-principes (waaronder ‘Festen’ van Vinterberg), maar later meer mainstream te werk ging in onder andere ‘Slumdog Millionnaire’. In ‘Kursk’ koos hij ervoor om alle scènes aan land in een bijna vierkantige ratio te filmen, met enkel de duikbootfragmenten in widescreen. Het draagt bij aan de claustrofobische sfeer in de duikboot: waar onder water de klok tikt, stralen de beelden aan land net traagheid uit.

Hoofdrolspeler Matthias Schoenaerts heeft alleen maar lovende woorden voor Dod Mantle: “Die man is echt een cowboy, een kunstenaar met een ongelooflijke rock ’n roll. Hij brengt zoveel energie en humor op de set, maar ook knowhow en gevoel. Constant anticipeert hij op wat het moment aandient, en begint hij te dansen met zijn camera. Het is fantastisch om daarin op te gaan – drie maanden lang dansen met elkaar. Ik voelde dat ik met meesters bezig was.”

En als we het dan toch over Matthias Schoenaerts hebben – uiteraard heeft ook hij een belangrijk aandeel. Strictu sensu leent zijn rol zich daar nochtans maar nauwelijks toe. Zijn personage is een held volgens het boekje: een zachtaardige vader, toegewijde echtgenoot, trouwe vriend en gerespecteerd marinier. Zelfs in het heetst van de strijd houdt hij de moraal van de groep hoog. Maar in zijn ogen verraadt Schoenaerts ook een rauwe wanhoop. Een dierlijk overlevingsinstinct, dat contrasteert met die menselijke waardigheid. Zeker op het moment dat hij met schorre stem spreekt over zijn angst om vergeten te worden, wordt de stoere zeebonk eindelijk een radeloos slachtoffer.

Het is een tristesse die niet enkel gespeeld is, vertelde Schoenaerts ons tijdens de draaiperiode. “Het is één van de pittigere dingen die ik al gedaan heb. Qua werkintensiteit, maar ook emotioneel. Natuurlijk had ik het scenario gelezen, maar zodra ik het decor zag, kwam de realiteit wel erg dichtbij. Toen besefte ik pas wat die kerels daar hebben meegemaakt. Hallucinant.”

Hoewel wij de keuze voor Matthias Schoenaerts alleen maar kunnen toejuichen, schuilt hierin wel een tweede tweesnijdend zwaard: geen enkele van de acteur spreekt Russisch. Enerzijds is de film daardoor een pak toegankelijker, anderzijds is het duidelijk dat het wel over Rusland gaat, maar niet voor een Russische publiek bedoeld is. Gelukkig bleef het stereotiep Russische accent achterwege, en zorgde een Russische consultant op de set (die ook zelf nog op duikboten werkte) voor extra geloofwaardigheid.

Gezien de delicate geopolitieke situatie was een verregaande Russische betrokkenheid ook simpelweg onmogelijk: nu al werd de impliciete kritiek op president Poetin in de film er niet echt gepruimd. Een moeilijke relatie tussen het Amerikaanse productiehuis en de Russische partner maakte dat de geplande draaidagen in Rusland uiteindelijk werden opgeblazen, en de set hoofdzakelijk naar België verhuisde. “Er was arrogantie langs beide continenten”, concludeert Vinterberg over dat euvel.

Het maakt ‘Kursk’ uiteindelijk de duurste film die ooit in België werd opgenomen, die bovendien door een België coproducer werd gefinancierd. Samen met de bijdrage van Matthias Schoenaerts  (die naar verluid Thomas Vinterberg zelf aan boord haalde) en andere Belgische acteurs  als Tijmen Govaerts, Kristof Coenen en Eva Van der Gucht, is ‘Kursk’ dus ook voor ons land wel degelijk een paradepaardje.

‘Kursk’, vanaf 7 november in de zalen

lees ook:

Thomas Vinterberg over ‘Kursk’
Matthias Schoenaerts over ‘Kursk’

Check Also

“Probleemtiener” van de film ‘Skunk’ vraagt om aandacht voor jeugdhulp!

Productiehuis CZAR en het creatief bureau mortierbrigade lanceren een campagne om aandacht te vragen voor …